معنی شتر تازی | جدول یاب

حل جدول

شتر تازی

ابل

تازی

عرب

لغت نامه دهخدا

تازی

تازی. (اِخ) بقول ابن بطوطه شهری به مراکش بمشرق فاس.

تازی. (ص نسبی، اِ) عربی باشد. (برهان) (آنندراج) (انجمن آرا) (شرفنامه ٔ منیری). عرب، کسی که درعربستان میماند. (فرهنگ نظام). وجه اشتقاق: فرزانه بهرام بن فرزانه فرهاد تاز، نام یکی از پسران سیامک بوده و تازیان از نسل اویند و از بعضی تواریخ نیز چنین معلوم میشود که تاز پسرزاده ٔ سیامک بن میشی بن کیومرث بوده و پدر جمله ٔ عرب است و نسب تمام عرب به تاز میرسد چنانکه نسب همه ٔ عجم به هوشنگ شاه میرسد. (آنندراج) (انجمن آرا)... و در سراج اللغات نوشته که تازی بمعنی عربی و این منسوب به تاز است چون لفظ تاز بمعنی تازنده نیز آمده و در اوائل اسلام عربان تاخت و تاراج بسیار در ایران کرده اند، بدین جهت نسبت به تاز کرده. (غیاث اللغات). بعضی حدس زده اند که تازی اصلاً بمعنی چادرنشین است، از کلمه ٔ تاژ و تاز بمعنی چادر و خیمه و یاء نسبت، و همیشه آن را مقابل دهقان آرند. پس دهقان بمعنی روستانشین و تازی بمعنی چادرنشین است، طوائف چادرنشین که ییلاق و قشلاق کنند، مقابل دهقان که ساکن و تخته قاپو باشد. طبق این حدس کلمه ٔ مورد بحث بار اول بمعنی مطلق چادرنشین بوده است و سپس بمعنی خاص تری فقط بر عرب اطلاق شده است. مردم چین عرب را تاش نامند و این تاش مأخوذ ازکلمه ٔ فارسی تاژی یا تازیست که بمعنی چادرنشین است و این نشان میدهد که مردم چین در اول عرب را بتوسط ایرانیان دریانورد و تجار برّی ایران شناخته اند. مرحوم بهار در سبک شناسی آرد: ایرانیان از قدیم بمردم اجنبی «تاچیک » یا «تاژیک » می گفته اند، چنانکه یونانیان «بربر» و اعراب «اعجمی » یا «عجم » گویند. این لفظ در زبان دری تازه، «تازی » تلفظ شد و رفته رفته خاص اعراب گردید، ولی در توران و ماوراءالنهر لهجه ٔ قدیم باقی و به اجانب «تاچیک » میگفتند و بعد از اختلاط ترکان آلتایی با فارسی زبانان آن سامان، لفظ «تاچیک » بهمان معنی داخل زبان ترکی شد و فارسی زبانان را «تاجیک » خواندند و این کلمه بر فارسیان اطلاق گردید و ترک و تاجیک گفته شد. (سبک شناسی ج 3 ص 50 حاشیه ٔ 1). تازی یعنی عرب و گویا آن شکل فارسی کلمه ٔ طائی یعنی منسوب به قبیله ٔ طی باشد و بموجب شهرت این قبیله از بابت تسمیه ٔ کل به اسم جزء، طایی به تمام عرب گفته شده (در تاریخ نظایر این زیاد است). ما ایرانیان تمام یونان را بنام یک قبیله آن ملت (یونیام) نام نهادیم و کلمه ٔ پارسه هم وقتی نام یک قسمت و یک طایفه ٔ ایران بوده و بعد از طرف یونانیها و عرب بتمام ایران اطلاق شد یعنی یونانی «پرسیا» و عرب «فرس » گفت. یونان را رومیها بنام یک قبیله ٔ یونان که بین آنها معروف بوده «گیرسیا» نام دادند. (لغات شاهنامه تألیف رضازاده ٔ شفق).
دکتر محمّد معین در حاشیه ٔ برهان آرد: از تاز+ ی (نسبت) در پهلوی تاژیک. ایرانیان قبیله ٔ طی از قبایل یمن را که با آنان تماس بیشتر داشتند (در عهد انوشیروان، یمن مستعمره ٔ ایران شد) «تاژ» و منسوب بدان را «تاژیک » می گفتند و سپس این اطلاق را بهمه ٔ عرب تعمیم دادند، چنانکه یونانیان و رومیان «پرسیا» (پارس) و عرب «فرس »را بهمه ٔ ایرانیان اطلاق کردند و ایرانیان «یونان » را بنام قبیله ٔ «یون » در آسیای صغیر، بهمه ٔ قوم هلاس اطلاق کردند - انتهی. رجوع به تاجیک و تاز و تازک و تاژ و تازیک شود. جمع تازی، «تازیان » آید: واندر وی (شهر هری) تازیانند بسیار. (حدود العالم).
صدواندساله یکی مرد غرچه
چرا شصت وسه زیست این مرد تازی.
ابوطیب مصعبی (از تاریخ بیهقی).
مر آن خانه را داشتندی چنان
که مر مکه را تازیان این زمان.
دقیقی.
وزان پس چو آگاهی آمد ز راه
ز نعمان تازی و فرزند شاه.
فردوسی.
چنان بد که از تازیان صدهزار
نبرده سواران نیزه گذار.
فردوسی.
فریدون فرخ که او از جهان
بدی دور کرد آشکار و نهان
ز بد دست ضحاک تازی ببست
بمردی ز چنگ زمانه نجست.
فردوسی.
که خضرا نهادند نامش ردان
همان تازیان نامور بخردان.
فردوسی.
ز تازی و هندی و ایرانیان
ببستند پیشش کمر برمیان.
فردوسی.
سر مرد تازی بدام آورید
چنان شد که فرمان او برگزید.
فردوسی.
سواران تازی سوی نیمروز
گسی کرد و خود رفت گیتی فروز.
فردوسی.
دو تازی دو دهقان ز تخم کیان
که بستند بر دایگانی میان.
فردوسی.
ز دهقان و تازی و پرمایگان
توانگرگزید و گران مایگان.
فردوسی.
نباشند یاور ترا تازیان
چو از تو نیابند سود و زیان.
فردوسی.
برفتند نعمان و منذر بهم
همه تازیان یمن بیش و کم.
فردوسی.
ببخشد بهای سر تازیان
که بر گنج او زین نیاید زیان.
فردوسی.
از آنجا به کرخ اندر آمد سپاه
هم از پارسی هم ز تازی براه.
فردوسی.
سپهدار تازی سر راستان
بگوید بدین بر یکی داستان.
فردوسی.
که جز مرگ را کس ز مادر نزاد
ز دهقان و تازی و رومی نژاد.
فردوسی.
بدان ای سر مایه ٔ تازیان
کز اختربوی جاودان بی زیان.
فردوسی.
که مستحق تراز او ملک را و شاهی را
ز جمله ٔ همه شاهان تازی و دهقان.
فرخی.
نهاد خوب و ره مردمی از او گیرند
ستودگان و بزرگان تازی و دهقان.
فرخی.
هرکس به عید خویش کند شادی
چه عبری و چه تازی و چه دهقان.
فرخی.
گویی که بیکباره دل خلق ربوده ست
از تازی و از دهقان وز ترک و ز دیلم.
فرخی.
ز عنبر بر مهش چنبر، ز سنبل بر گلش چوگان
دلش چون قبله ٔ تازی رخش چون قبله ٔ دهقان.
قطران.
چنو گردنکشی گردون برون نارد بصد دوران
نه از رومی نه از تازی نه از توران نه از ایران.
قطران.
بدو گفت تازی جوان عرب
ز کنعان همی رانده ام روز و شب.
شمسی (یوسف و زلیخا).
سواران تازنده را نیک بنگر
درین پهن میدان ز تازی و دهقان.
ناصرخسرو (دیوان ص 318).
چه چیز است این و پیدایی چه چیز است آن و پنهانی
چه گفته ست اندرین تازی چه گفته ست اندرین دهقان.
ناصرخسرو.
جهان را دیده ای و آزمودی
شنیدی گفته ٔ تازی و دهقان.
ناصرخسرو (دیوان ص 313).
چون بازنجویی که اندرین باب
تازیت چه گفت و چه گفت دهقان.
ناصرخسرو (دیوان ص 331).
مأمون آن کز ملوک دولت اسلام
هرگز چون او ندید تازی و دهقان.
ابوحنیفه ٔ اسکافی.
گهی فرستد خلعت بقبله ٔ تازی
گهی بسوزد بت را بقبله ٔ دهقان.
مختاری.
برمک مردی بود از فرزندان وزرای ملوک اکاسره مردی بزرگوار بوده و از آداب تازی و پارسی بهره داشت. (تاریخ بخارا).
ای ز تیغ تو در سرافرازی
ملک ترکی و ملت تازی.
انوری (از آنندراج).
خانه خدایش خداست لاجرمش نام هست
شاه مربعنشین تازی رومی خطاب.
خاقانی.
دید مرا گرفته لب آتش فارسی ز تب
نطق من آب تازیان برده به نکته ٔ دری.
خاقانی.
ریاضت تو چنان باد ملک ترکی را
که هم عنان برود با شریعت تازی.
ظهیر (از شرفنامه ٔ منیری).
موی بمویت ز حبش تا طراز
تازی و ترک آمده در ترکتاز.
نظامی.
که سعدی راه و رسم عشقبازی
چنان داند که در بغداد تازی.
سعدی (گلستان).
|| زبان تازی. زبان عربی. (برهان) (غیاث اللغات):
نبشتن یکی نه که نزدیک سی
چه رومی چه تازی و چه پارسی.
فردوسی.
اگر پهلوانی ندانی زبان
بتازی تو اروند را دجله خوان.
فردوسی (از لغت فرس چ اقبال ص 87).
زبانها نه تازی و نه خسروی
نه رومی نه ترکی و نه پهلوی.
فردوسی.
«اما صحا» به تازیست و من همی
بپارسی کنم اما صحای او.
منوچهری.
بر او خواند شعری به الفاظ تازی
بشیرین معانی و شیرین زبانی.
منوچهری.
... و چون به شهر نزدیک رسید حاجبی و بوالحسن کرخی ندیم و مظفر حاکم ندیم که سخن تازی نیکو گفتندی...پذیره شدند و رسول را به اکرامی بزرگ در شهر آوردند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 288). خواجه ٔ بزرگ فصلی سخن گفت بتازی سخت نیکو در این معنی. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 291). نسخت بیعت و سوگندنامه را استادم بپارسی کرده بود، ترجمه ای راست چون دیبا و روی همه ٔ شرایط را نگاه داشته، به رسول عرضه کرد و تازی بدو داد تا می نگریست... پس دوات خاصه پیش آوردند و در زیر آن بخط خویش تازی و فارسی عهدنامچه که از بغداد آورده بودند... نبشت. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 295 و چ فیاض ص 292). بونصر از صف بیرون آمد و بتازی رسول را بگفت تا برپای خاست و آن منشور در دیبای سیاه پیچیده پیش امیربرد. (تاریخ بیهقی ایضاً ص 377). و متنبّی در مدح وی بر چه جمله سخن گفته است که تا در جهان سخن تازیست، آن مدروس نگردد و هر روز تازه تر است. (تاریخ بیهقی ایضاً ص 391). ایستادم دو نسخت کرد این دو نامه را چنانکه وی توانستی یکی بتازی سوی خلیفه و یکی بپارسی به قدرخان. (تاریخ بیهقی). خواستم که اهل عراق... را از آن نصیبی باشد و بلغت تازی که زبان ایشان است، ترجمه کرده آید. (تاریخ بیهقی).
همی نازی بمجلسها که من تازی نکو دانم
ز بهر علم قرآن شد عزیز ای بی خرد تازی.
ناصرخسرو.
و بتازی بانگ آن را ضریرالماء گویند. (فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 144). ابن المقفع آن را از زبان پهلوی بلغت تازی ترجمه کرد. (کلیله و دمنه). و هرکه بی وقوف در کاری شروع نماید همچنان باشد که گویند مردی می خواست که تازی آموزد... (کلیله و دمنه). او را گفت از جهت من از لغت تازی چیزی بر آن بنویس. (کلیله و دمنه).
بربط اعجمی صفت هشت زبانش در دهان
از سر زخمه ترجمان کرده بتازی و دری.
خاقانی.
از دو دیوانم بتازی و دری
یک هجا و فحش هرگز کس ندید.
خاقانی.
چون بتازی و دری یاد افاضل گذرد
نام خویش افسر دیوان به خراسان یابم.
خاقانی.
کمال و دانش او کور دید وکر بشنید
بنظم و نثرچه در پارسی چه در تازی.
ظهیر.
و آن کتاب از تازی بفارسی نقل کردم. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی).
تازی و پارسی و یونانی
یاد دادش مغ دبستانی.
نظامی.
زان سخنها که تازی است و دری
در سواد بخاری و طبری.
نظامی.
- امثال:
فارسی گو گرچه تازی خوشتر است.
من از بغداد می آیم تو تازی میگویی.
- تازی زبان، لسان عربی. (آنندراج):
یکی ترک تازی زبان آمدستم
بمهمان پی عشرت و زیج و بازی.
سوزنی.
به سیم و به می کرد خواهم من امشب
بر آن ترک تازی زبان ترکتازی.
سوزنی.
- تازی زبان شدن، افصاح. (تاج المصادر بیهقی). عروبیه. (تاج المصادر بیهقی).
- تازی کردن سخن پارسی، اعراب. (تاج المصادر بیهقی).
- تازی گوی، متکلم بزبان عربی. عرب.
|| (من باب ذکر حال و اراده ٔ محل) عربستان:
سپه کشیده چه از تازی و چه از بلغار
چه ازبرانه چه از اوزگند و از فاراب.
عنصری.
رجوع به تازیان شود. || و از اسب تازی اسب عربی مراد است. (برهان). و اسب عربی را نیز اسب تازی گویند و اسب تازی لاغرتر از اسب ترکی است. (آنندراج) (انجمن آرا). و اسب معروف. (شرفنامه ٔ منیری). بمعنی اسب تازی. (غیاث اللغات). گاه از «تازی » مطلق همین معنی مراد است:
همان گاو دوشان بفرمانبری
همان تازی اسبان همچون پری.
فردوسی.
از اسبان تازی به زرین ستام
ورا بود بیور که بردند نام.
فردوسی.
ورا دید بر تازئی چون هزبر
همی تاخت در دشت برسان ببر.
فردوسی.
تبیره سیه کرده و روی پیل
پراکنده بر تازی اسبانش نیل.
فردوسی.
ز اسبان تازی به زین پلنگ
ز برگستوانها و خفتان جنگ.
فردوسی.
فروماند اسبان تازی ز تگ
توگفتی در اسبان نجنبید رگ.
فردوسی.
به اسب تازی هرگز چگونه ماند خر؟
عنصری.
اگر بیند، خداوند دویست تازی خیاره از اسبان قوی بدهد، تا کار نیک برود. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 636).
بسست این که گفتمْت کافزون نخواهد
چو تازی بود اسب، یک تازیانه.
ناصرخسرو.
چه تازی خر به پیش تازی اسبان
گرفتاری بجهل اندر گرفتار.
ناصرخسرو.
ای گشته سوار جلدبر تازی
خر پیش سوار علم چون تازی ؟
ناصرخسرو.
در هر زمین که راه نوردی هوای آن
از سم ّ تازیان تو مشکین غبار باد.
مسعودسعد.
روز هیجا که مرکبان گردند
زیر پای مبارزان تازی.
انوری (از آنندراج).
صریر خامه ٔ مصری میانه ٔ توقیع
صهیل ابرش تازی میانه ٔ هیجا.
خاقانی.
تازیانش کابل و بلغار دارند آبخور
گرد پی زان سوی نیل و عسقلان افشانده اند.
خاقانی.
از سر تیغش چو داغ تازیان
ران شیران را نشان ملک باد.
خاقانی.
صهیل تازیان آتشین جوش
زمین را ریخته سیماب در گوش.
نظامی.
بنعل تازیان کوه پیکر
کنند آن کوه را چون کان گوهر.
نظامی.
وز بختی و تازی تکاور
چندانک نداشت خلق باور.
نظامی.
تازی اسبان پارسی پرورد
همه دریاگذار و کوه نورد.
نظامی.
خرامان گشته بر تازی سمندی
مسلسل کرده گیسو چون کمندی.
نظامی.
برق کردار بر براق نشست
تازیش زیر و تازیانه بدست.
نظامی.
روزی بپای مرکب تازی درافتمش
گر کبر و ناز بازنپیچد عنان دوست.
سعدی.
چو آب میرود این پارسی بقوت طبع
نه مرکبی است که از وی سبق برد تازی.
سعدی.
گفتم عنان مرکب تازی بگیرمش
لیکن وصول نیست بگرد سمند او.
سعدی.
به اسبان تازی و مردان مرد
برآر از نهاد بداندیش گرد.
(بوستان).
اسب تازی اگر ضعیف بود
همچنان از طویله ٔ خر به.
(گلستان).
نخواهد اسب تازی تازیانه.
شبستری.
- امثال:
به تازی میگویدبگیر به آهو میگوید بدو.
تازی خوب وقت شکار بازیش می گیرد.
تازی را بزور بشکار نتوان برد.
صد من گوشت شکار به یک ناز تازی نمی ارزد.
- تازی سوار؛ سوار اسب تازی. یکه تاز. چابک سوار:
خر خود را چنان چابک نبینم
که با تازی سواری برنشینم.
نظامی.
- تازی فرس، اسب تازی:
گر لاشه خر من افتد از پای
تازی فرس تو باد برجای.
نظامی.
- تازی نژاد، از نژاد عرب:
حبّذا اسبی محجّل مرکبی تازی نژاد
نعل او پروین نشان و سم ّ او خاراشکن.
منوچهری.
من از حاتم آن اسب تازی نژاد
بخواهم گر او مکرمت کرد و داد.
سعدی (بوستان).
- نوعی از بهترین اقسام سگ شکاری. سگ تازی. و تازی سگ، نوعی از سگ شکاری باشد. (برهان). و نوعی از سگ شکاری را که نسبت به سگان دیگر لاغرتر است، نیز تازی گویند. (آنندراج) (انجمن آرا). و بمعنی سگ شکاری. (غیاث اللغات).یک قسم سگ شکاری که لاغر و پاهای دراز دارد، تازی نامیده میشود، گویا نسل سگ مذکور از عربستان آمده، تازی نامیده شد یا از جهت زیاد دویدن و تاختن تازی نامیده شده. (فرهنگ نظام):
چوکعبه است بزمش که خاقانی آنجا
سگ تازی پارسی خوان نماید.
خاقانی.
بنده خاقانی سگ تازی است بر درگاه او
بخ بخ آن تازی سگی کش پارسی خوان دیده اند.
خاقانی.
عوّا ز سماک هیچ شمشیر
تازی سگ خویش رانده بر شیر.
نظامی.
چند برانی چو سگ از در مرا
من سگ کوی تو ولی تازیم.
حافظ حلوایی.
|| (فعل) بمعنی تاخت آری هم است. (برهان). تاخت کنی. (شرفنامه ٔ منیری):
چه تازی خر به پیش تازی اسبان
گرفتاری بجهل اندر گرفتار.
ناصرخسرو.
ای گشته سوار جلد بر تازی
خر پیش سوار علم چون تازی ؟
ناصرخسرو.

شتر

شتر. [ش ُ ت ُ] (اِ) اُشْتُر، جانوری پستاندار عظیم الجثه از گروه نشخوارکنندگان که خود تیره ای خاص را به وجود می آورد. این پستاندار بدون شاخ است ولی دارای دندانهای نیش میباشد. معده ٔ شتر دارای سه قسمت است و هزارلا (برجستگی و فرورفتگی) ندارد. در هر پا فقط دو انگشت دارد که از یک طبقه ٔ شاخی پوشیده میشوند و سم حیوان را تشکیل میدهند. این حیوان بسیار کم خوراک و قانع است و در ایران در نواحی خراسان، خلیج فارس، کرمان، بلوچستان بیشتر و در سایر نقاط کمتر است و برای حمل ونقل به کار میرود. در جنوب ایران قسمی از آن را برای سواری نیز تربیت مینمایند و بهترین آن در سیستان و بلوچستان یافت میشود. پشم شتر برای بافتن پارچه و قالی و غیره مورد استفاده قرار میگیرد. (از فرهنگ فارسی معین) (از جغرافیای اقتصادی کیهان ص 209). جانور چهارپای باری و سواری است که پاها و گردن دراز دارد و در عربستان و بعضی مناطق ایران بسیار است. در پهلوی «اوشتر» در اوستا «اشتره » و در سنسکریت هم اشتر بوده است. شاید نام وی مرکب باشد از ماده ٔ«وش » سنسکریت و «وس » اوستا به معنی تابع بودن بعلاوه ٔ «تر» در سنسکریت و «تره » در اوستا علامت فاعلیت و معنی لفظ بر روی هم «تابع شونده » میشود چه در حیوانات باری و سواری شتر از همه حیوانات تابعتر است. نیز «اشته » در سنسکریت و «اوشته » در اوستا به معنی لب است و «ر» به معنی دادن و گرفتن است و به این تعبیر معنی اشتره گیرنده یا دهنده ٔ لب است چه لب این حیوان خیلی بزرگ و آویخته است. (از فرهنگ نظام):
چگونه یابند اعدای او قرار اکنون
زمانه چون شتری شد هیون و ایشان خار.
دقیقی.
بدیبا بیاراسته ده شتر
رکابش همه سیم و پالانش زر.
فردوسی.
دهقان بی ده است و شتربان بی شتر
پالان بی خر است و کلیدان بی تزه.
لبیبی.
اگر گوسفند است اگر گاو و خر
گر استر بود یا ستور و شتر
چه از گوسفند و چه اسب و شتر
چه از استران و چه از گاو و خر
چند گویی که مرا چند شتر گشت سقط
این سقط باشد برخیز و کنون اشتر خر.
فرخی.
هم شتر یابی از این و هم شتر یابی از آن
گرترا قصد شتر باشد و تدبیر شتر.
فرخی.
همه راه پیوسته پنجاه میل
ستور و شتر بود و گردون و پیل.
اسدی.
یک نکته هم از باب شتر لایق حال است
تابنده بر آن نکته حکایت به سر آرد
دی شاه در این فصل شتر موی بیفکند
ترسم شتر من بغلط موی برآرد.
اثیرالدین اخسیکتی.
از شیر شتر خوشی نجویم
چون ترشی ترکمان ببینم.
خاقانی.
پشم بگزینی شتر نبود ترا
گر بود اشتر چه قیمت پشم را.
مولوی.
شتر را چو شور و طرب در سر است
اگر آدمی را نباشد خر است.
سعدی.
دهن از لقمه بس که سازد پر
چاک افتاده بر لبش چو شتر.
سلیم.
شتر چون شود مست کف افکند.
ادیب پیشاوری.
شتر چونکه دشت مغیلان نوشت
شتر بود و حاجی شتر بازگشت.
ادیب پیشاوری.
اِبن ُاللَبون، شتر به سال سوم درآمده. اِبن ُ مَخاض، شتربچه که مادرش گشنی یافته باشد. شتربچه ٔ به سال دوم در آمده. اءَخلَف، شتر به کرانه میل کننده. اءَذَب ّ؛ شتر ماده ٔ کلانسال. اءَربَک، شتر سیاه تیره رنگ. اَشکَل، شتری که سیاهی او به سرخی آمیخته باشد. اءَصهَب، شتر سرخ سپیدی آمیخته. اءَطرَق، شتر سست زانو. اَعجَب، شتر به شگفت آرنده. اءَعسام، شتر نیکواندام. اءَعقل، شتر پای برتافته. اَعمَیان، شتر تیزشده به گشنی. اِفراع، فرع آوردن شتر مادگان. اءَقصی، شتر کرانه ٔ گوش بریده. اءَلیَس، شتر که هرچند بار کنند بردارد. اءَمش، شتری که چشم او سپیدی برآورده باشد. اَمعَر؛ شتر موی و پشم ریخته. اءَورَق، شتر خاکسترگون. اِهتِراز؛ جنبیدن شتر به آواز حدا. اءَهَطّ؛ شتر نر نیک رونده و شکیبا. اَهیَس، شتر دلیر که به چیزی نترسد و منقبض نگردد. اَهیَم، شتر تشنه. (ترجمان القرآن). تَرَبَوت، شتر رام. تِلطِع؛ شتر دندان ریخته از پیری. جارَّه؛ شتری که مهار کشیده شود. جِخَب، شتر کلان. جُراجِر؛ شتر بسیار بلندآواز و بسیار آب خوار. جُراصِیَه؛ شتر نر سخت. جُرجور؛ شتر بزرگ هیکل و شتر نجیب. جُرشُع؛ شتر بزرگ و بزرگ سینه. و پهلو برآمده از شتر و جز آن. جَرفاس، شتر بزرگ. جَسر؛ شتر درگذرنده. شتر دراز و قوی در سیر.جَشَر؛ شترانی که در چراگاه باشند و به شب به خانه ٔصاحب نیایند. جَلدَه؛ شتر ماده ٔ بسیارشیر و بسیار چرب و بی بچه و بی شیر. ُجلاذی ِّ و جُلذی ّ؛ شتر استوار درشت. جَلس، شتر فربه استوار. جَلَعلَع و جُلُعلُع؛ شتر تیز و سبک. جَلمَد؛ شتران کلان سال. جَلمود؛ شتران کلانسال. جَمَل، شتر نر. خال ِ؛ شتر ضخم. خِدَّب، شتر قوی و سخت. خُذروف، شتر جداشده از گله. خِرص، شتر سخت و قوی. خُف ّ؛ شتر کلانسال. خَندَلِس، شتر ماده ٔ فربه سست گوشت. خَندَلیس، شتر ماده ٔ بسیارگوشت. فروهشته. دُرابِس، شتر سطبر. دَرثَع؛ شتر کلانسال. دِرَفس و دِرفاس، شتر کلان جثه. دِعبِل، شتر بلند. دَعبَلَه؛ شتر ماده ٔ توانا. دَعکَنَه؛ شتر فربه ماده ٔ درشت. دِلَظم،شتر توانا. دَلظَم، شتر ماده ٔ کلانسال. دَمثَر و دُمَثِر و دِمَثر؛ شتر بسیارگوشت. دیباج، شترماده ٔ جوان. رَام، شتربچه. رائِم، شترماده ٔ مهربان بر بچه. رائِمَه؛ به معنی رائم. رابِح، شتربچه ٔ از مادر جدا شده. رازِح، شتر افتاده از لاغری. راشِح، شتربچه ٔ برفتارآمده با مادر. راغِنَه؛ شتر ماده. رَبَح، شتران که از شهری به شهری برند و شتران ریزه. رُبَح، شتر بچه. رُبّاح، بچه شتر لاغر. رِتاج، شتر ماده ٔ استوارخلقت پرگوشت. رَتباء؛ شترماده ٔ ثابت در سیر. رَجس، بانگ شتر. رَسل، شتر نرم رو. رَسلَه؛ شترماده ٔ نرم رو. رُعبوبَه؛ ماده شتر سبکرو. رِفَّل، شتر فراخ پوست. رُغاء؛ بانگ شتر. رُغوّ؛ شتر ماده ٔ بسیار بانگ و فریاد. رُفوف،شتر کلان هیکل. رَفَض یا رَفض، شتران به چرا شده با راعی. رَفیض، شتر به چرا گذاشته شده با راعی. رِکاب، شتران که برنشستن را شایند. (ترجمان القرآن). شتران که بدان سفر کرده شود. رَهب، شترماده ٔ لاغر یا شتر نرقوی کلان جثه. رُهشوش، شتر بسیارشیر. رَهیش، شتر بسیارشیر یا ناقه ٔ کم گوشت. رَهیشَه؛ شتر شیرناک. رَهَکَه؛ شتر ماده ٔ سست و ناتوان که گرامی نژاد نباشد. رَیبَل، شتر ماده ٔ فربه. رَیعانَه؛ شتر بسیارشیر. زَبعری یا زِبعرا؛ شتر که بر روی موی بسیار دارد. شاغِر؛ گشنی از شتران. شامَه؛ شترماده ٔ سیاه. شَطوط؛ شترماده ٔشگرف و بزرگ و درازکوهان. شَطوطا؛ شترماده ٔ بزرگ کوهان. شَعفاء؛ شترماده ٔ شعف رسیده. شَعواء؛ شتر ماده. شَغور؛ شترماده ٔ دراز که پای خود را بردارد چون خواهند که سوار شوند آن را. شَکو؛ شتر ریزه. شَکیر؛ شتران ریزه. شَمَرداه و شَمَرذاه؛ ماده شتر شتاب رو. شَمَردَل، شتر شتاب رو. شِمّیر؛ شترماده ٔ تیزرو. شَمعَل، شترماده ٔ با نشاط. شَمعَلَه؛ شترماده ٔ شادمان. شَمَیذَر؛ شتر شتابرو. شَناح، شتر درازتن. شَناحی ّ و شَناحِیَه؛ شتر دراز تن دار. شَنَج، شتر نر. شِنون، شتر نه لاغر و نه فربه. شورَه، شترماده ٔ فربه. صَدَع، شتر نوجوان و قوی. صُرصور؛ شتر بزرگ هیکل و شتر بختی. صَرصَرانی، شتر بزرگ دو کوهان و میان بختی و عربی. صَرصَرانیّات، شتران میان بختی و عربی یا شتران بزرگ دوکوهانه. صَعب، شتر سرکش خلاف ذلول. صِقلاب، شتر سخت خوار. صَلهَب، شتر استوار و توانا. صَلَهبا؛ شتر استوار سخت. صُناخِر؛ صِنخِر؛ صُنَخِر؛ شتر فربه. صَئول، شتر کشنده. صِهمیم، شتر که بانگ نکند و شتر بدخوی. صَیهَج، شترماده ٔ استوار. ضافِط؛ شتر بارکش. ضَفّاطَه؛ شتر بارکش. ضَفطا؛ شتر نیکوخو، شتر دشوارخو از لغات اضداد است. ضُمازِر؛ شتر توانا. ضَمزَر؛ شتر ماده. ضِمزِر؛ شترماده ٔ توانا و قوی. ضَوائِع؛ شتران لاغراندام کم گوشت. ضَوبان و ضوبان، شتر قوی توانا و پرگوشت. طَأطاء؛ شتر کوتاه بالا و کوتاه گردن. طالِح، شترماده ٔ مانده. طِبز؛ شتر دوکوهانه. طَحّانَه؛ شتر بسیار. طَحون، شتر بسیار. طَلیح، شتر مانده شده. ظَعون، شتر کارکشت و باربردار و شتر هودج کش. ظَلع؛ لنگیدن شتر در رفتن. عارَورَه؛ شتر نر بی کوهان. عالِق، شتر علقی خوار، شتر عضاهخوار. عانِد؛ شتر از راه برگردنده و میل کننده. عاهِن، شتر خانه زاد. عَبسُر؛ عُبسور؛ شترماده ٔقوی و تیزرو. عَبَن ّ و عَبَنّا؛ شتر سطبر و پرگوشت.عَبیط؛ شتر فربه و جوان که بی علت و بیماری کشته باشند آن را. عَتروف و عَتریف، شتر استواراندام. عَتریفَه؛ شترماده ٔ استوار و توانا و کم شیر. عَتَلَه؛ شتر ماده که هرگز آبستن نشود. عَتوم، شتر ماده که جز وقت شبانگاه شیر ندهد و دوشیده نشود. عَجاساء؛ گله ٔ بزرگ از شتران. عَجباء؛ شترماده ٔ دفزک درشت. عَجباء؛ شتر ماده که از لاغری و باریکی حلقه ٔ دبر او بلند برآمده باشد. عَجرَفی ّ؛ شتر سریع شتابزده. عُجرُم، شتر سخت اندام. عُجرُمَه؛ شترماده ٔ سخت اندام. عَجوز؛ شترماده. عُراعِر؛ شتر فربه. عُراهِم، شتر سطبر. عُرجوف و عُرجوم، شترماده ٔ درشت استواراندام و تندار. عَرس، شتربچه ٔ خردسال. عَرَکرَک، شتر نر قوی و درشت. عَروض،شترماده ٔ ریاضت نایافته. عِرهَل ّ؛ شتر استوار. عُبُسرَه؛ شترماده ٔ تیزرو گرامی نژاد. عَسجَد؛ شتر درشت تن دار. عَسجَدیَّه؛ شتربچگان بزرگ و شتر زربار و نشستنی ملوک و آن شترانند که جهت نعمان بن منذر بیاراستندی.شترهای کلان و شتری است که بار آن طلا باشد و رکاب ملوک و آن شتری است که آراسته و مزین گردانیده میشد برای نعمان. (شرح قاموس). عَسوم، شترماده ٔ بسیاربچه. عَسیل، نره شتر. عَشَبَه؛ شترماده ٔ کلانسال. عُشَراء؛ شترباردار که نُه یا هشت ماه بر حمل آن گذشته باشد. عَشوَز و عَشَوَّز؛ شتر درشت و قوی. عَشَوزَن، شتر سطبراندام. عُضاضی ّ؛ شتر علف خورده ٔ فربه. عَضوم، شترماده ٔ درشت اندام. عَطِلَه؛ شتر نیکواندام و شترماده ٔ گزیده. عُفاهِم، شترماده ٔ توانا و چست و تیزرو. عُفاهِن، شتر ماده ٔ زورمند چست و چالاک. عَفَرنَس، شتر درشت و سطبرگردن. عِقال، شترماده ٔ نوجوان. عَقد؛ شتر نرقوی پشت. عَقلاء؛ شتر پای برتافته. عَقیلَه؛ شتر گرامی. عُکابِس و عُکَبِس، شتر بسیار یا شتران که نزدیک به هزار رسیده باشند. عَکِد و عَکِدَه؛ شتر فربه. عَکناء؛ شترماده ٔ سطبرسرپستان. عَکنان و عَکَنان، شتران بسیار. عُلاهِم، شتر درشت بزرگ جثه. عِلوَدَّه؛ شتر کهنه سال. عَلَجان، پریشانی شتر ماده. عُلجوم، شتران گزیده و شتر سخت و توانا. عَلجون، شترماده ٔ سخت و توانا. عِلطَوس، شترماده ٔ برگزیده ٔ هوشیار. عُلادا و عُلُندا؛ شتر قوی آگنده گوشت. عَلاه؛ شترماده ٔ بلندبالای استوار اندام. عُلُط؛ شترمادگان درازقامت. عَلوفَه و عَلیفَه؛ شتر طلح خوار. عَلکَه؛ شترماده ٔ فربه نیکواندام. عِلهِز؛ ماده شتر کلانسال که در آن اندکی قوت باشد. عِلهَم ّ و عِلَّهم، شتر درشت بزرگ جثه. عِلیان و عِلِّیان، شترماده ٔ بلند و اندک بلند. عُماضِج، شتر درشت. عَمَرَّد؛ شتر نجیب توانا بر سیر. عُمروس، شترکره ٔفربه. عَمضَج، شتر درشت و سخت. عَمِلَه؛ شترماده ای که زیرکی او آشکار باشد. (از قاموس). عُنجوج، شترنیکو. عَندَل َ؛ شتر کلان. عَنس، شترماده ٔ درشت اندام و نیک دم دراز. عُنقُر؛ شترماده ای است برگزیده و بس خوب. عَنقَفیر؛ شتر کلانسال که از کلانسالی پشت آن بر بازو افتاده. عَنکَرَه؛ شترماده ٔ کلان جثه. عِنواش، شترماده ٔ درازپا. عَوّاء و عَوّا؛ شتر کلانسان. عَوجاء؛ شتر لاغر و باریک. عَوهَق، شتر سیاه شگرف. عیر؛ کاروان شتر که غله کشانند واحد آن از لفظش نیامده. عَیرانَه، شتر تیزرو در شادمانی که به گورخر ماند در سرعت. عیط؛ شتر برگزیده یا جوان. عیفَه؛ شتران برگزیده. عَیمه؛ شتران برگزیده. عینَه؛ بهترین و برگزیده ٔ شتران. عَیوف، شتر تشنه که آب را بوی کند و ننوشد. عَیهَرَه؛شتر استواراندام. عَیهال و عُیهُول، شتر نر تیزرو یا ناقه ٔ برگزیده و استواراندام. عَیهَل، عَیهَم، عَیهامَه، عَیاهِمَه و عُیاهِمَه، شترماده ٔ تیزرو. غاض، شتر غضاخوار. غِدَفل، شتر بزرگ جثه ٔ تمام اندام. غَدورَه؛ شترماده ٔ پس مانده. غَذمَه؛ پاره ای از شتران. غَفول، شترماده که به سبب متانت و رزانت از چیزی نرمد. غَموس، شترماده ٔ باردار که دنب برندارد تا بار آن پیدا گردد. غَهَق، شتر دراز. غَیهَق، شتر درازبالا. فَدید؛ شتران بسیار. قاضِیَه؛ شترانی که بدان دیت و خونبها و زکوه و صدقه جایز باشد. قامِح، شتر سربرآورده ٔ بازمانده از آب خوردن. شتر سخت تشنه که از شدت تشنگی سست باشد. قاطِر؛ شتر که بول او چکان باشد. قَریش، شتر استوار و توانا. قَزَع، شتران ریزه. قُزُم یاقُزَم یا قِزَم، شتر هیچکاره. قِشدَه؛ شتر بسیارشیر. قَصید و قَصیدَه؛ شترماده ٔ فربه. قصیصَه؛ شتر که از وی اثر رکاب را ببرند. شتر که بر وی طعام و توشه دان و رخت خانه بار کنند. قِصّیلَه؛ شتر کوتاه بالا و شتر پهناور. قَصیَّه؛ از لغات اضداد است. شترماده نجیب که بر وی بار نکنند و ندوشند و او را جهت روزی ذخیره بدارند. شتر فرومایه. قُعدَه؛ شتر که راعی برای خودگرفته باشد. قَعودَه، شتر که راعی برای حاجات خود نگاه دارد. قَعود؛ شتر جوانه که نخست در بار و بر نشست آمده باشد تا آنکه به شش سالگی درآید و شتربچه ٔ از مادر جداشده. قِلَّخم، شتر سطبر بزرگ کوهان. قَلوص، شترماده ٔ جوانه. شترماده ٔ بلند دراز دست و پا. شترماده ای که نخست در سواری آمده باشد تا آنکه به شش سالگی درآید. قَلوع و قِلَیف، شترماده ٔ کلان جثه و اندام. قَندَفیل، شترماده ٔ کلان سر، معرب گنده پیل. قِمَطر و قِمَطرَه؛ شتر قوی دفزک. قَنطَریس، شترماده ٔ توانای استوار شگرف اندام فربه. قِنعاس، شتر بزرگ و شگرف. قَهب، شتر کهنسال. قَهقَزَه؛ شتر بزرگ گرامی نژاد. قَیعَم، شتر سطبر سالخورده. کاذِب، شترماده ای که گشنی کرده شود و دم بردارد و باردار نگردد. کُحکُح، شتر ماده ٔکهن سال فرتوت. کَره؛ شتر سرسخت. کَزوم، شتر ماده ای که همه دندان فروریخته از پیری. کَسور؛ شتر سطبرکوهان یا شتر که بخماند دنب را بعد برداشتن. کُشاف، شتر ماده ٔ آبستن. کَشوف، شتر ماده ٔ آبستن در هر سال. کَعیم، شتر پتفوزبسته. کَلِع و کَلِعَه؛ شتر کفته سپل. کَنعَرَه؛ شترماده ٔ بزرگ هیکل. کَنهورَه؛ شتر ماده ٔ کلانسال و ناقه ٔ بزرگ جثه. کَواسِر؛ شتران که بشکنند چوب را. کَهَّه؛ شتر ماده ٔ فربه کلانسال. لَخجَم، شتر فراخ شکم. لِکاک، شتر ماده ٔ سخت گوشت. لُکالِک، شتر سخت گوشت سطبر فربه. لُکلُک، شتر کوتاه سطبر درشت اندام. لَموس، شتر ماده که در فربهی وی شک باشد. لَهَق، شتر خاکسترگون. لَهَقَه؛ شتر ماده ٔ خاکسترگون. لَیثَه؛ شتر استوار درشت اندام. مَاءَص، شتران سپید نیکو و برگزیده. ماقِط؛ شتر برجای مانده از ماندگی و لاغری. شتر نزار. مَتَل ّ؛ شتر قوی. مُتَعَلَّق، بهترین و قیمتی شتران. مَجر؛ بچه ٔ شکم شتر. مَحیص، شتر استوارخلقت همواراندام. مَخاض، شتران آبستن. شتران آبستن ده ماهه. مَرادِغ، ماده شتر فربه. مَرتَدِع، شتر تمام سال. مِرحَل، شتر قوی. مِرزامَه؛ شتر ماده ٔ جوان یا بسیارخوار و رام. مِرسال، شتر ماده ٔ نرم رو. مِرقال، مُرقِل ومُرقِلَه؛ شتر ماده ٔ شتابرو. مَروص، شتر ماده ٔ شتابرو. مُرَیَّش، شتر بسیارپشم و کم گوشت. مِزاج، شتر ماده. مَشّاء؛ شتر ماده که چشم او سپیدی برآورده باشد. مَشعَب، شتری که داغ مخصوص شتران داشته باشد. مُشمَعِل ّ؛ شتر ماده ٔ شادمان تیزرو. مُطرَهِّم، شتر سرکش که گاهی روی ندیده. مُعجِل و معجله؛ ناقه که قبل از تمامی سال بچه آرد و آن بچه زنده باشد و ناقه که وقت سوار شدن بجهد. مُعجَل، شتربچه ٔ ناتمام زاده که زنده باشد. مُعَبّد؛ شتران قطران مالیده. و شتر رام. مُعبَر؛ شترماده که سه سال نزاید و این ایام سخت گذشته باشد بر وی. مَعد؛ شتر تیزرو. مَعِر؛ شتر پشم ریخته. مَعَص، شتر برگزیده و گرامی. مُعطِرَه؛ شتر ماده ٔ اصیل و برگزیده. مُعَنِّی، شتر کوهان شکافته. مُغاذّ؛ شتر که از آب کراهت دارد. مِغبار؛ شترماده ای که بسیارشیر گردد سپس ناقه های دیگر که با او بچه آوردند. مَغد؛ شتر پرگوشت. مُقامِح، شتر که از باعث بیماری یا سرما از آب خوردن بازایستاده باشد. مقِلَم، شترنر. مَقموع، شتران که خیار و برگزیده ٔ آن برگرفته باشند. مُکرِع، شتر که سر خود نزدیک آتش گذارد پس گردنش سیاه گردد. مُلبِد؛ شتر که دنب خود را بر ران و زانو زند. مَلکَبَه؛ شتر ماده ٔ پرگوشت. مُلَیِّث، شتر آگنده گوشت بسیارپشم. مُماجِن، شتر ماده که گشن بسیار بجهد بر وی و بار نگیرد. مُمانِح، شتر ماده که شیرش باقی باشد بعد سپری شدن شیر شتران و ناقه که به زمستان شیر دهد. مَمحوص، شتران استوارخلقت همواراندام. مُمَدَّر؛ شتر فربه. مُمرِط؛ شتر ماده ٔ شتابرو. مِنتاف، شتر نر که گام نزدیک نهد. مَنجَل، شتر که سماروغ و جز آن را به سپل خود براندازد. ناحِلَه؛ شتر سبک اندام. ناضِح،شتر آبکش. ناقَه؛ شتر ماده. ناوِ؛ شتر فربه. ناهِل،شتر گرسنه. نَجیب، شترگزیده. نَحب، شتر کلان جثه. نَحیت، شتر لاغرکرده و سپل سوده. نَحوص و نَحیص، شتر ماده ٔ سخت فربه. نَزور؛ شتر ماده که به کراهت و ستم گشنی پذیرد. نَضَد؛ شتر ماده ٔ فربه. نَضود؛ شترماده ٔ فربه. نَعوب، شتر ماده ٔ تیزرو. نَکداء؛ شترماده ٔ بی شیر یا بسیارشیر. (از اضداد است). نَهیرَه؛ شتر ماده ٔ بسیارشیر. واضِح، شتر سپید غیر شدید. وافِد؛ شتر پیشرو. وَأد و وَئید؛ هدیر شتر. وَحَرَه؛ شتر کوتاه بالا. وَخَمَه؛ شترماده ٔ رسیده. وَشن، شتر آگنده گوشت و زفرک. وَکوف، شترماده ٔ شیرناک. وَغب، شتر سطبر توانا. وَه، شتر فربه توانای رام. وَهن، شتر انبوه. وَهِیَّه؛شتر گشنی فربه سطبر. هادِر؛ شتر با بانگ. هِجر؛ شترلائق و فائق. هِرط؛ شترماده ٔ کلانسال. هِلال، شتر لاغر.هَوجاء؛ شتر ماده ٔ تیزرو و شتاب. هیم، شتران تشنه. یَعلول، شتر دوکوهانه. یَعمَل، شتر برگزیده ٔ استوار مطبوع بر کار. (منتهی الارب).
- شتر بختی، شتر قوی درازگردن. (ناظم الاطباء).
- || شتر دو کوهان. (ناظم الاطباء). رجوع به بختی و شتربال و شتربا و اشتر بختی شود.
- شتر بر نردبان، هویدا. آشکار. رسوا. (امثال و حکم دهخدا):
ای نبازیده به ملک و خانمان
نزد عاقل اشتری بر نردبان.
مولوی.
زیر چادر مرد رسوا و عیان
سخت پیدا چون شتربر نردبان.
مولوی.
- شتر بی کوهان، گونه ای شتر که کوتاه قد و فاقد کوهان و دارای پشمهای نسبتاً بلندی است و خاص آمریکای جنوبی است. لاما.
- شتر بی مهار، شتر که مهار ندارد.
- || مجازاً، شتر گردنکش. شتر حرون. (از فرهنگ فارسی معین).
- شتر خراسانی، گونه ای شتر که در سواری استقامت و راه رفتن نیک مشهور است. بختی. اشترخراسانی. (فرهنگ فارسی معین).
- شتر دوکوهانه، گونه ای شتر که خاص آسیای مرکزی است و در صحاری خشک وسرد تاب تحمل سرمای بیست تا بیست وپنج درجه زیر صفر را نیز دارد. اشتر دوکوهانه. (فرهنگ فارسی معین): عمرو [لیث] معتضد را اندر هدیه ها اشتری دوکوهانه فرستاده بوده و چند ماده پیلی بزرگ. (تاریخ سیستان).
- شتر را با ملاقه آب دادن. (امثال و حکم دهخدا).یا شتر را به کمچه یا کفچلیز آب دادن، کار ابلهانه کردن:
به کفچلیز شتر را کسی که آب دهد
بود هرآینه از ابلهی و شیدایی.
مجیر بیلقانی (امثال و حکم دهخدا).
شتر را بوس (بوسه) زدن، کار احمقانه کردن. (فرهنگ فارسی معین).
- شترگربه، نازیبا. نامتناسب:
در حیز زمانه شترگربه ها بسیست
گیتی نه یک طبیعت و گردون نه یک فن است.
انوری.
بیتکی چند می تراشیدم
زین شترگربه شعر ناهموار.
انوری (از امثال و حکم دهخدا).
برو از جان خود برداراین بار
که اشترگربه افتاده است این کار.
عطار.
هست شترگربه ها در سخن من ولیک
گربه ٔ او شیرگیر استر او پیل سا.
سیف اسفرنگ.
- شتر گسسته مهار، شتری که زمام آن پاره شده باشد. (فرهنگ فارسی معین). اشتر که به سر خود رها باشد. که مهار گسلیده واز بند جسته باشد. گریزان و شتابان به هر سوی.
- || کنایه از شخص یا شی ٔ بی نظم و بی ربط. (از فرهنگ فارسی معین).
- شتر یک کوهانه، گونه ای شتر که خاص آسیای غربی و افریقای شمالی است و بالاترین درجات گرما را در صحاری میتواند تحمل کند و چند روز بدون آب و علف در صحرا مقاومت نماید. گونه ای از آن که در سرعت سیر معروف است «جمازه » نامیده میشود. اشتر یک کوهانه. (فرهنگ فارسی معین).
- امثال:
اسبهارا نعل میکردند شتر هم پایش را بلند کرد که نعلم کن. (فرهنگ نظام).
به شتر گفتند چرا گردنت کج است گفت کجایم راست است. (فرهنگ نظام).
حاجی مرد و شتر خلاص. (فرهنگ نظام).
شتر ارزان است اگرقلاده در گردن نمیداشت. (امثال و حکم دهخدا).
شتر از سوراخ سوزن برآمدن، مقتبس از آیه ٔ «حتی یلج الجمل فی سم الخیاط»:
اگر برون شود ای شاه اشتر از سوزن
شود مقابل تو چرخ در توانایی.
مجیر بیلقانی.
شتر بار میبرد و خار میخورد. (امثال و حکم دهخدا).
شتر بار میکشدو فریاد میکند. (امثال و حکم دهخدا).
شتر خالی راه نمیرود؛ یعنی ممکن است در ظرف و خنوری بزرگ چیزی اندک نهاد. (امثال و حکم دهخدا).
شتر در خواب بیند پنبه دانه
گهی لپ لپ خورد گه دانه دانه.
شتر در قطار دیگران خوش نماید، نظیر: مرغ همسایه به نظر قاز می آید. (امثال و حکم دهخدا).
شتردزدی و خم خم ! (امثال و حکم دهخدا).
شتر دیدی ندیدی، دیده را ندیده انگار:
از آن روزی که ما را آفریدی
به غیر از معصیت چیزی ندیدی
خداوندا به حق هشت و چارت
ز ما بگذر شتر دیدی ندیدی.
باباطاهر.
شتر را چه به علاقه بندی، نظیر: دست و پای شترو علاقه بندی. (امثال و حکم دهخدا).
شتر را گم کرده پی افسارش میگردد. (امثال و حکم دهخدا).
شتر را لب نباشد درخور بوس
ولیکن پشت دارد بابت کوس.
امیرخسرو (امثال و حکم دهخدا).
شتر زنبورک خانه است. (امثال و حکم دهخدا).
شترکره سال دگر اشتر است
شتر که چاردندان شود از آواز جرس نترسد.
شتر که علف میخواهد گردن دراز میکند.
شترگلو باش، شترگلو باید، نظیر: حرف را باید به دهان آورد و فروبرد. (امثال و حکم دهخدا).
شترمرغ است نه می پرد و نه بار می برد. (امثال و حکم دهخدا).
شتر نقاره خانه است، گفته های تو در او اثر نمیکند. (امثال و حکم دهخدا).
شتر و ماهتاب و اعرابی، شبگیر اعرابی شتر گم کرد و چون ماه برآمد بیافت و ماه را به خدایی نیایش کردن گرفت:
هر چون نگرم [...؟] من با کرم او
چون قصه ٔ آن اشتر و ماهست و عرابی.
فرخی.
حکایت شتر و ماهتاب و اعرابی
شنیده ام که شنیده است شاه بنده نواز.
ظهیرفاریابی (امثال و حکم دهخدا).
شتر پیر شد و شاشیدن نیاموخت. (فرهنگ نظام).
شتر کجاش خوب است که لبش بد است. (فرهنگ نظام).
شتر گم کرده عقب مهارش میگردد. (فرهنگ نظام).
گوساله به نردبان و اشتر به قفس. (فرهنگ نظام).
میان عاشق و معشوقه رازی است
چه داند آنکه اشتر می چراند.
(از فرهنگ نظام).
نه شیر شتر خواهم نه دیدار عرب. (فرهنگ نظام).